Sinds 2015 geef ik als gastdocent les aan de ArtEZ Academie van Bouwkunst Arnhem. Het gaat daarbij om het vak schrijven en publiceren (PU2). Studenten leren daarbij om een inhoudelijke tekst te schrijven die aansluit bij thema en bestemming van de jaarlijkse excursie naar een Europese hoofdstad. In overleg met de begeleidende docenten voor die excursie (Niels Olivier en Peter Elgersma) worden ook telkens een of meerdere leidende thema’s opgesteld. Studenten krijgen de opdracht om hun tekst te baseren op voorafgaand literatuuronderzoek alsmede onderzoek naar actuele ontwikkelingen in de betreffende stad of steden. De gezamenlijke teksten vormen uiteindelijk een bijzondere reisgids die naast deze excursie ook een aantrekkelijke publicatie is voor anderen die zich interesseren voor geselecteerde stad of thema.

In het studiejaar 2019-2020 waren onderwerp en bestemming Baskenland, in het bijzonder de steden Bilbao en San Sebastian.

“Gezien de aanwezige en sterk ontwikkelde regionale identiteit en gepaste trots van Baskenland en haar inwoners ligt het zeer voor de hand om ook in het kader van het vak PU2 in te zoomen op de relatie tussen identiteit en architectuur. Daarbij zijn begrippen als ‘regio-specifiek’, ‘regionalisme’ en ook ‘vernacular’ bijna onvermijdelijk. Over die onderwerpen is veel literatuur te vinden en te lezen; misschien wat te veel. Om het blikveld wat te vernauwen en de opgave te beperken zal daarom een basistekst als uitgangspunt en referentie gebruikt worden. Dat is het essay ‘Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance’ van de bekende architectuurcriticus en historicus Kenneth Frampton.

Deze tekst, voor het eerst gepubliceerd in 1983, wordt algemeen beschouwd als een sleuteltekst uit de recente architectuurkritiek. Op het moment van verschijnen speelde de tekst een belangrijke rol in de opkomst van en het denken over postmodernisme, de kritiek op het universele modernisme en de groei van het beginnend globalisme én voor de aandacht voor lokale, regionale stijlen en stromingen. Daar en toen bewees de tekst zijn waarde. Maar ook nu, 37 jaar later, blijkt de tekst nog steeds relevant te zijn. Zij het dat op bepaalde gebieden, zoals in de theorievorming, de ontwikkelingen natuurlijk niet stil hebben gestaan. Het postmodernisme, om één belangrijk focuspunt te noemen, heeft als stijl nauwelijks nog actuele relevantie. Maar de onderliggende gedachten en vragen die Frampton in zijn tekst aankaart zijn echter onverminderd bruikbaar als referentie- of als startpunt voor een kritische gedachtevorming over regionalisme en regionale architectuur.

Een bewijs daarvoor is de recente aandacht die het magazine OASE (103) aan de tekst besteedde. De oorspronkelijke tekst werd (vertaald) opnieuw gepubliceerd en verschillende architecten en critici werd gevraagd te reflecteren op betekenis en waarde. In het redactioneel werd die keuze als volgt omschreven:
“In 1983 publiceerde de Anglo-Amerikaanse architectuurcriticus en historicus Kenneth Frampton het essay ‘Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance’. In deze tekst onderzoekt Frampton een ‘gesitueerde architectuur’ en richt hij zich op het kritisch vermogen van de architectuur in haar relatie tot specifieke kenmerken zoals topografie, klimaat, licht en tektoniek – kenmerken die hij ontdekte bij een aantal gebouwen uit die periode.
Frampton beargumenteerde dat deze projecten een vorm van verzet vertoonden, precies op het moment dat cultuur een globale wending nam. Met andere woorden, begin jaren 1980 betrok Frampton een positie, die binnen de globaliserende trends in de architectuur streefde naar ‘een vorm van culturele, economische en politieke onafhankelijkheid’.”
(…)
“Wanneer Frampton in plaats van een historiserende een meer theoretische en dus meer essentiële lezing van de architectuurcultuur voorstelt, biedt dit niet alleen nadelen (zoals het noodzakelijk abstraheren van sommige architectuur kenmerken) maar ook voordelen.
Het geeft Frampton bijvoorbeeld de kans om een kritische ontwerpbenadering te definiëren die door de verschillende cultuuruitingen heen ontstaat.
Ten tweede is er de bijna onvermijdelijke uitdaging van de zogenoemde ‘architectuur uit de periferie’ binnen een eurocentrische benadering. Frampton’s interesse in de architectuurbenaderingen uit de periferie is (en wordt) voornamelijk verbonden met een Europese geschiedenis van (moderne/ postmoderne) architectuur. De manier waarop andere ‘periferieën’ van de architectuurcultuur omgaan met de spanning tussen universalisme en lokale praktijken, komt in zijn tekst over kritisch regionalisme niet aan bod.”